به گزارش شهرنیوز، امروزه توسعه روزافزون شهرها، گسترش شهرنشینی، تغییرات محیطی شهرها و مسائل ناشی از آن، یکی از موضوعات مهم در پیش روی مدیران شهری است که در صورت آینده‌نگری و برنامه‌ریزی صحیح، می‌توان چالش‌های به وجود آمده را کنترل نمود.
یکی از مسائل مطرح در توسعه شهری و زندگی شهرنشینی، برنامه‌ریزی برای زمان بارندگی‌ها و سیلاب و هم‌چنین آب‌گرفتگی‌های معابر شهری است که این آب‌گرفتگی‌ها ممکن بوده به دلیل افزایش سطوح غیرقابل نفوذ و یا نفوذپذیری کم خیابان‌ها و هم‌چنین معابر در سطح شهرها به همراه شیب نادرست معابر موجب آب‌گرفتگی‌هایی در سطح شهر شود.
نزولات جوی و بارندگی‌ها در مناطق کویری مانند شهر قم برکت الهی است، چراکه این استان از چتر خشکسالی های متعدد و محدودیت منابع آبی همیشه با چالش‌هایی روبرو بوده است. ازاین‌رو چاره‌اندیشی و برنامه‌ریزی برای جمع‌آوری و هدایت آب‌ها که جزء نعمت الهی به شمار می‌رود، مایه برکت است و این امر باید مورد توجه مدیریت شهری قرار گیرد.
با وارد شدن به ماه دوم فصل پاییز نزولات جوی و برکات الهی وارد شهر قم شد که با توجه به افزایش این بارش‌ها مدیریت بحران، استان قم را به‌عنوان وضعیت زرد اعلام و از دستگاه‌های اجرایی خواسته شد تا به‌طور آماده‌باش وضعیت آب‌گرفتگی‌های شهری را رصد کنند .
آب‌گرفتگی معابر و خیابان‌های شهری قم اتفاق تازه‌ای نیست و هرازگاهی تکرار شده و دردسرهایی برای شهروندان ایجاد می‌کند. به گفته کارشناسان، نارسایی شبکه انهار و مسدود بودن نقطه پایانی بسیاری از آن‌ها و محدود بودن ظرفیت جریان روان آب‌ها در این انهار به همراه سرریز روان آب‌های پیرامونی، از عواملی است که بر شدت آب‌گرفتگی‌ها کمک نموده و شهر و شهروندان را به‌ویژه در تردد از خیابان‌ها و شوارع شهری با مشکل مواجه می‌سازد.
تکمیل و بهسازی شبکه انهار در داخل شهر جزء مباحث مدیریتی است که بخشی از وظیفه و رسالت آن بر عهده مجموعه مدیریت شهری و بخشی هم سایر دستگاه‌های اجرایی استان است که مهم‌ترین و ریشه‌ای‌ترین مسئله در مدیریت آب‌گرفتگی‌ها است؛ اما آب‌گرفتگی در قم گاهی یک دلیل نیمه پنهان هم دارد که ممکن است ناچیز و بی‌اهمیت شمرده شود، ولی همین کارهای به‌ظاهر بی‌تأثیر گاهی چنان وضعیت آب‌گرفتگی معابر را دشوار می‌کند که شهروندان با مشکل مواجه می‌گردند
زباله‌هایی که متهمان اصلی آب‌گرفتگی‌های شهری هستند
یک شهروند ۵۰ ساله قمی که بازنشسته فرهنگی است درباره لزوم فرهنگ‌سازی برای نحوه زندگی شهری می‌گوید: شهرنشینی برای خود فرهنگ و ساز وکارهایی دارد، به‌ویژه اینکه در حال حاضر زندگی‌ها به آپارتمان‌نشینی تبدیل‌شده که این امر برای خود نیاز به یک آموزش و مهارت‌هایی است.
سیامک یکتایی می‌افزاید: باید یک شهروند احساس مسئولیت کند که در کجا زندگی می‌کند و چه مسئولیتی در قبال شهر و اطرافیان خود دارد، وقتی من زباله را در جوی آب روان می‌ریزیم و یا حاضر نیستم زباله را در زمان مناسب درب منزل گذاشته تا دست‌اندرکاران خدمات شهری بدون اینکه این زباله دست‌کاری و به اطراف بریزد چگونه انتظار خدمات شهری مطلوبی از مسئولان و خدمات شهری خواهم داشت؟
به گفته وی، ما در منطقه آذر و یکی از کوچه‌های زاویه ساکن هستیم و به چشم می‌بینیم به رغمی که بردیوارها نوشته‌شده زباله ریخته نشود، ولی زباله‌ها انباشته که هم باعث تجمع جوندگان شده و هم در فصل سرد سال باعث آب‌گرفتگی‌ها در خیابان و معابر می‌شود.
شیبی که باعث آب‌گرفتگی در بازار می‌شود
یک بازاری که حدود ۱۲ سال است در یکی از بازارهای سنتی در زمینه پوشاک فعالیت دارد بیان می‌کند: سقف بازار که بهسازی نشده است و باعث ریزش باران به سمت مغازه‌های ما است، اخیراً هم شهرداری اقدام به کف سازی بازار کرده که باعث شده شیبی تند ایجاد و با یک‌بارندگی ناچیز آب‌ها به سمت مغازه‌های ما سرازیر شود.
محمد دانش می‌افزاید: بازار سنتی با یک‌باران با چالش روبرو می‌شود که هم به دلیل سقف و معماری خاص آن و هم به دلیل شیب بازار میراث و مدیران شهری باید با هماهنگی این چالش را برطرف کنند.
اما با یک راستی آزمایی دقیقی می‌توان پی برد که در برخی معابر شهر قم به دلیل اینکه به قول دست‌اندرکاران شرکت آب و فاضلاب استان شبکه آب و فاضلاب تفکیک نشده است، با کم‌ترین بارندگی‌ها چالش آب‌گرفتگی در شهر ایجاد می‌شود.
یک بانوی قمی ساکن در نیروگاه می‌گوید: با یک‌بارندگی جزئی ما با مشکل آب‌گرفتگی معابر روبرو می‌شویم و حتی قادر نیستیم از منازل خود خارج شویم. این امر در برخی مناطق در نیروگاه مشکلات طور دیگری نمود پیداکرده چون علاوه بر آب‌گرفتگی با سریز فاضلاب روبرو می‌شوند که دیگر قضیه بحرانی‌تر خواهد شد.
به گفته ریحانه مقیمی، برخی شهروندان که در این منطقه ساکن بوده حاضر نیستند شبکه آب پشت‌بام خود را ساماندهی دهند و علاوه بر این برای خود مشکل‌ساز می‌شوند، برای دیگر شهروندان هم مشکلات رفت آمد ایجاد می‌کنند و من تنها مسئولان را متهم نمی‌کنم و دراین‌ارتباط به نظر می‌رسد بسیاری از ما احساس مسئولیت نداریم .
اما یکی دیگر از شهروندان قمی در گفت‌وگویی می‌افزاید: نبود یک سیستم دفع آب‌های سطحی به‌صورت مجزا از سیستم فاضلاب شهری در برخی مناطق سبب می‌شود که بعد از بارش باران برخی مناطق استان با مشکل آب‌گرفتگی روبرو شوند که برخی مواقع تا ساعت‌ها هم ادامه خواهد داشت.
چالش شهر قم با مجزا نبودن سیستم آب‌های سطحی از شبکه فاضلاب
معاون بهره‌برداری و توسعه فاضلاب شرکت آب و فاضلاب استان قم در گفت‌وگویی با اشاره به اینکه با توجه به اقلیم خاص کشور و استان شبکه فاضلاب شهری از سیستم آب‌های سطحی مجزا است اظهار داشت: شبکه فاضلاب در ایران که اقلیم خشکی دارد به‌صورت مجزا از آب سطحی و آب باران طراحی می‌شود که صرفاً جوابگوی تنها آب‌هایی است که از منازل جمع‌آوری خواهد شد.
مهدی نظری می‌افزاید: عوامل آب‌گرفتگی و چالش‌های ما خود مردم و بارندگی‌ها و هدایت آن و هم‌چنین عدم تفکیک شبکه فاضلاب از سیستم آب‌های سطحی هستند؛ مردم باید مطلع باشند که نوع شبکه آن‌ها چگونه بوده و دغدغه مند باشند که شبکه آب و فاضلاب آن‌ها باید از هم مجزا و قابل‌تفکیک باشد.
به گفته این مسئول، در زمان بارندگی‌ها و یا قبل از آن ما اقداماتی از قبیل بالا بردن ظرفیت فاضلاب و هم‌چنین بهره‌گیری از یک خط کمکی و ایجاد سریزی‌ها و هم‌چنین شستشوی مرتب و سالی یک‌بار برای رفع گرفتگی‌ها را انجام می‌دهیم که تنها تا ۸۰ درصد می‌تواند جلوی بحران و آب‌گرفتگی‌ها را بگیرد .
نظرزاده بیان می‌کند: اما بخش مهمی از این چالش به خود مردم مرتبط است که بحث هدایت باران است و مردم باید مسیر انشعابات و آب باران که از پشت‌بام و یا هر طریق دیگری است را هم جدا کنند، چون ورودی فاضلاب به تصفیه‌خانه اگر بیشتر شود با چالش و معضلاتی روبرو می‌شویم به‌هرحال تصفیه‌خانه و شبکه فاضلاب شهری قم هم‌ظرفیت خاص خود را دارد.
معضلات شهرک قدس، صفاشهر و بنیاد با آب‌گرفتگی‌ها و پست زدگی‌ها
معاون بهره‌برداری و توسعه فاضلاب شرکت آب و فاضلاب استان قم در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود در پاسخ به این سؤال که کدام مناطق قم درزمینه آب‌گرفتگی و پست زدگی شبکه فاضلاب بیشترین چالش را دارند می‌گوید: منطقه پردیسان از نظر پست زدگی شبکه فاضلاب دارای کم‌ترین معضلات است، اما مناطقی شناسایی‌شده است که امکان حفر چاه و سنگ بستر در آن بالا است و مشکلات این مناطق بیشتر خواهد بود باید انشعاب پشت‌بام و سیستم آب‌های سطحی از شبکه فاضلاب تفکیک شود تا مشکلات برطرف گردد و آب باران نیز به‌هیچ‌عنوان نباید وارد شبکه فاضلاب شود.
نظر زاده اظهار می‌کند: طراحی سیستم آب‌های سطحی از سوی مدیریت شهری و شهرداری و شبکه فاضلاب شهری نیز از سوی شرکت آب و فاضلاب صورت می‌گیرد در مناطقی مانند صفاشهر و بنیاد و شهرک قدس که حتی اجازه حفرچاه از سوی شهرداری ندارند و هم‌چنین مناطق ۲ و ۳ با مشکلات آب‌گرفتگی بسیاری روبرو هستند که برخی از این چالش‌ها به دلیل حفر سوراخ‌هایی از سوی شهروندان و انداختن زباله و آشغال بحران‌هایی ایجاد می‌شود.
اما برای بررسی و پیگیری آمادگی مدیریت شهری برای مقابله با آب‌گرفتگی و سیلاب احتمالی ناشی از بارش به سراغ مدیرکل هماهنگی و نظارت بر خدمات شهری شهرداری قم، رفته از وی درباره اقدامات و برنامه‌های شهرداری دراین‌ارتباط می‌پرسیم.
آمادگی شهرداری برای مقابله با هرگونه آب‌گرفتگی در سطح معابر شهری
مدیرکل هماهنگی و نظارت بر خدمات شهری شهرداری قم در گفت‌وگویی با اشاره به اجرای عملیات زمستانی در مناطق ۸ گانه قم بیان می‌کند: در اجرای طرح عملیات زمستانی برای سال ۱۴۰۰ هماهنگی لازم بین مناطق ۸ گانه و سازمان‌های تابعه ازجمله آتش‌نشانی و پیشگیری و رفع تخلفات شهری برای مدیریت بارش‌ها وجود دارد و به همین منظور یک هزار و ۵۰۰ نیروی خدمات شهری و۲۷۰ دستگاه از ماشین‌آلات مکانیزه به‌منظور اجرای عملیات زمستانی شرکت دارند.
سید محسن میرهادی می‌افزاید: با توجه به اینکه از سال ۹۸ نهضت جمع‌آوری آب‌های سطحی برنامه‌ریزی شد، ۱۶۰ نقطه از سطح مناطق هشتگانه شناسایی و نزدیک به ۱۵۰ مورد تا به امروز مرتفع شده است و چند پروژه مهم در زمینه کانال آب‌های سطحی در دستور کار قرار گرفته است.
به گفته وی، در منطقه بلوار جمهوری و جوادالائمه دو فاز اول لوله‌گذاری تا رودخانه در حال اجرا است و ادامه کانال در فاز دوم تا میدان امام حسین |(ع) ادامه دارد.
وی می‌گوید: در منطقه سه توسعه کانال دفع آب‌های سطحی منتهی به کوچه ۲۵ چمران و در منطقه شش لوله‌گذاری خیابان بعثت تکمیل گردیده است؛طرح جامع مطالعاتی جمع‌آوری آب‌های سطحی قم با اعتبار ۶۸۰ میلیون ریال به مدت ۱۵ ماه اجرا گردیده است.
میرهادی از دیگر اقدامات صورت گرفته را؛ لایروبی انهار روباز و کانال‌ها به میزان ۴۸۰۰ مترمکعب با اعتبار ۱۲ میلیارد ریال در سطح مناطق هشتگانه را عنوان و تأکید کرد: بیش از ۵ هزار حلقه چاه در سطح مناطق خصوصاً در بافت فرسوده شهری شناسایی و پلاک گذاری ؛ اجرای ۳۰۰ حلقه چاه جذبی با اعتبار ۲۴ میلیارد ریال هم‌چنین اضافه شدن ماشین‌آلات پشتیبانی ازجمله جرثقیل، تانکر مکنده با هزینه ۲۴ میلیارد ریال به ناوگان را می‌توان نام برد.
اقدامات پیشگیرانه مدیریت شهری برای مقابله با آب‌گرفتگی‌ها
مدیرکل هماهنگی و نظارت بر خدمات شهری شهرداری قم در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود به اقدامات پیشگیرانه شهرداری برای مقابله با بحران آب‌گرفتگی‌های شهری هم اشاره و می‌گوید: لایروبی مداوم ۹ رسوب‌گیر و ۲۶ سپتیک؛بازدید دوره‌ای و شناسنامه‌دار کردن چاه‌های جذبی در سطح شهر به تعداد ۵هزار و۲۶۱ حلقه ؛کنترل و به‌روزرسانی امکانات و تجهیزات شامل؛ ۹ پمپ آتی سر، ۳۲ دستگاه پمپ روبین، ۷۸ دستگاه پمپ کف کش، ۱۰ دستگاه لجن کش هم‌چنین لایروبی انهار روبسته از دیگر اقدامات برای پیشگیری از آب‌گرفتگی معابر در نظر گرفته‌شده است.
میرهادی می‌افزاید: برگزاری مانور، استخراج شرح وظایف، تهیه و ابلاغ دستورالعمل‌های لازم، آموزش پرسنل درگیر، تهیه لوحه حضور، تهیه چک لیست و بازدید از امکانات، تجهیزات و به‌روزرسانی آن‌ها؛بازدید مستمر از نقاط حساس در بارندگی‌ها و آنالیز آب‌گرفتگی بر اساس تماس‌های شهروندان با سامانه ۱۳۷ هم از مهم‌ترین برنامه‌های ما برای مقابله با هرگونه بارش و آب‌گرفتگی شهری است.
اگر هر فردی احساس مسئولیت در قبال شهر و اطرافیان خود داشته باشد می‌تواند با جابه‌جایی درست زباله در محل اختصاصی خود و تسهیل در امر دست‌اندرکاران خدمات شهری شهرداری الگویی برای دیگر شهروندان و حتی خانواده خود باشد ولی متأسفانه عده‌ای از شهروندان بدون رعایت این نکات ابتدایی و معمولی، همواره انگشت اتهام را به سمت مدیریت شهری و دیگر دستگاه‌های خدمات رسان می‌اندازند و درحالی‌که اگر اندکی احساس مسئولیت داشته باشیم می‌توان از این نزولات الهی و برکات بهترین استفاده را برده و دیگر شاهد چالشی به نام سیلاب و روان آب سطحی در معابر شهری نخواهیم بود.
منبع: نشریه پردیسان نوین